Վանեվան վանական համալիրը հիմնադրվել է 10-րդ դարում, գտնվում է Գեղարքունիքի մարզի Արծվանիստ գյուղում՝ կիրճի բերանին: Գլխավոր եկեղեցին, որը կոչվում է Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ (ձախակողմյանը), կառուցվել է Իշխան Շապուհ Բագրատունու կողմից 903թ.-ին: Շապուհ Բագրատունին հայոց թագավոր Սմբատ Բագրատունու եղբայրն էր, ով 914թ.-ին թաղվել է հենց Վանեվանում: Նրանց քույր Մարիամը նույնպես համարվում է վանական համալիրի հիմնադիրներից մեկը: Աջակողմյան եկեղեցին և ժամատուն-գավիթը ավելի ուշ են ի հայտ եկել: Մոտակայքում կա աղբյուր և ոչ այդքան խորը քարանձավ, իսկ քիչ հեռու գտնվում է Քոլատակի Սբ. Աստվածածին եկեղեցին` թվագրված 9-10-րդ դարերով, և Հնեվանքը (10-րդ դար): Նույն տարածքում է գտնվում նաև Բրուտի բերդ կիկլոպյան ամրոցը:
